Organizacje pozarządowe

Nadzór nad stowarzyszeniami i fundacjami

Nadzór Starosty nad stowarzyszeniami i fundacjami

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 2261)
2. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 166)
3. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1491)
4. Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 979)

Zgodnie z art. 8 ust. 5 pkt 1 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach, zwanej dalej "ustawą" nadzór nad działalnością stowarzyszeń sprawuje starosta powiatu właściwego ze względu na siedzibę stowarzyszenia.

Starosta może nadzorować stowarzyszenie w zakresie zgodności z przepisami prawa i statutu:

1. Zażądać od władz stowarzyszenia przedstawienia w określonym czasie odpisów uchwał;
2. Zażądać udzielenia niezbędnych wyjaśnień od władz stowarzyszenia;
3. Żądać w wyznaczonym terminie usunięcia wszelkich nieprawidłowości;
4. Składać wnioski do sądu o rozwiązanie stowarzyszenia w przypadku rażącego i uporczywego naruszania prawa;
5. Składać wnioski do sądu o ustanowienie kuratora dla stowarzyszenia nie mającego władz statutowych zdolnych do działań prawnych;
6. Nadzorować przestrzeganie przez stowarzyszenie obowiązujących przepisów i postanowień statutu;
7. Opiniować statuty, zmiany w statutach i dokumentach rejestrowych dla sądu rejestrowego.

Zgodnie z art. 25 ustawy Prawo o stowarzyszeniach [Kompetencje organu nadzorującego]:

1. Organ nadzorujący sprawuje nadzór nad działalnością stowarzyszeń wyłącznie w zakresie zgodności ich działania z przepisami prawa i postanowieniami statutu.
2. Organ nadzorujący ma prawo w wyznaczonym terminie żądać:
   1. dostarczenia przez zarząd stowarzyszenia odpisów uchwał walnego zebrania członków (zebrania delegatów);
   2. niezbędnych wyjaśnień od władz stowarzyszenia.
3. Organ nadzorujący jest obowiązany wskazać uzasadnienie żądań, o których mowa w ust. 2.

Zgodnie z art. 25a ustawy Prawo o stowarzyszeniach [Kontrola stowarzyszenia na podstawie przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu]:

1. Organ, o którym mowa w art. 8 ust. 5 ustawy, sprawuje kontrolę nad działalnością stowarzyszenia będącego instytucją obowiązaną w rozumieniu przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu w zakresie zgodności jego działania z przepisami tej ustawy.
2. Do kontroli, o której mowa w ust. 1 ustawy, stosuje się odpowiednio przepisy rozdziału 12 ustawy z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Dz.U. z 2023 r. poz.1124).

Zgodnie z art. 26 ustawy Prawo o stowarzyszeniach [Nałożenie grzywny na stowarzyszenie]:

1. W przypadku niezastosowania się stowarzyszenia do żądań określonych w art. 25 ust. 2 sąd, na wniosek organu nadzorującego, może nałożyć grzywnę w wysokości jednorazowo nieprzekraczającej 5000 zł.
2. Od grzywny można zwolnić, jeżeli po jej wymierzeniu stowarzyszenie niezwłocznie zastosuje się do żądań organu nadzorującego. Stowarzyszenie, w terminie 7 dni, może wystąpić do sądu o zwolnienie od grzywny.

Zgodnie z art. 27 ustawy Prawo o stowarzyszeniach [Organ nadzorujący terenową jednostkę organizacyjną]:
Organem nadzorującym terenową jednostkę organizacyjną stowarzyszenia jest organ określony w art. 8 ust. 5 ustawy, właściwy ze względu na siedzibę tej jednostki.

Również fundacje podlegają nadzorowi starosty. Starosta, właściwy ze względu na siedzibę fundacji, jest zawiadamiany przez sąd o rejestracji fundacji. Sąd przesyła statut zarejestrowanej fundacji (z art. 9 ust. 2 ustawy o fundacjach). Starosta posiada uprawnienia analogiczne do uprawnień właściwego ministra, z tym, że fundacje nie mają obowiązku składania starostom sprawozdań ze swojej działalności.

Starosta sprawuje także nadzór nad fundacjami korzystającymi ze środków publicznych i prowadzącymi działalność na obszarze całego kraju, w zakresie działalności prowadzonej przez nie na obszarze danego samorządu powiatowego (art. 15a ustawy o fundacjach).

Zgodnie z art. 28 ustawy Prawo o stowarzyszeniach [Środki stosowane przez organy nadzorujące]:
W razie stwierdzenia, że działalność stowarzyszenia jest niezgodna z prawem lub narusza postanowienia statutu w sprawach, o których mowa w art. 10 ust. 1, art. 10a ust. 1 i 3 i art. 10b, organ nadzorujący, w zależności od rodzaju i stopnia stwierdzonych nieprawidłowości, może wystąpić o ich usunięcie w określonym terminie, udzielić ostrzeżenia władzom stowarzyszenia lub wystąpić do sądu na podstawie art. 29.

Zgodnie z art. 29 ustawy Prawo o stowarzyszeniach [Środki stosowane przez sąd]:

1. Sąd, na wniosek organu nadzorującego lub prokuratora, może:
   1. udzielić upomnienia władzom stowarzyszenia;
   2. uchylić niezgodną z prawem lub statutem uchwałę stowarzyszenia;
   3. rozwiązać stowarzyszenie, jeżeli jego działalność wykazuje rażące lub uporczywe naruszanie prawa albo postanowień statutu i nie ma warunków do przywrócenia działalności zgodnej z prawem lub statutem.
2. Sąd rozpoznając wniosek, o którym mowa w ust. 1 pkt 3, może na wniosek lub z własnej inicjatywy wydać zarządzenie tymczasowe o zawieszeniu w czynnościach zarządu stowarzyszenia, wyznaczając przedstawiciela do prowadzenia bieżących spraw stowarzyszenia.
3. Rozpoznając wniosek o rozwiązanie stowarzyszenia, sąd może zobowiązać władze stowarzyszenia do usunięcia nieprawidłowości w określonym terminie i zawiesić postępowanie. W razie bezskutecznego upływu terminu, sąd, na wniosek organu nadzorującego lub z własnej inicjatywy, podejmie zawieszone postępowanie.

Zgodnie z art. 30 ustawy Prawo o stowarzyszeniach [Ustanowienie kuratora i jego obowiązki]:

1. Jeżeli stowarzyszenie nie posiada zarządu zdolnego do działań prawnych, sąd, na wniosek organu nadzorującego lub z własnej inicjatywy, ustanawia dla niego kuratora.
2. Kurator jest obowiązany do zwołania w okresie nie dłuższym niż 6 miesięcy walnego zebrania członków (zebrania delegatów) stowarzyszenia w celu wyboru zarządu. Do czasu wyboru zarządu, kurator reprezentuje stowarzyszenie w sprawach majątkowych wymagających bieżącego załatwienia.
   1. W szczególnie uzasadnionych przypadkach, na wniosek organu nadzorującego lub z własnej inicjatywy, sąd może przedłużyć okres, na jaki został ustanowiony kurator, nie dłużej niż o 6 miesięcy, jeżeli jego czynności nie mogły zostać zakończone przed upływem okresu, o którym mowa w ust. 2.
3. Wynagrodzenie kuratora pokrywa się z majątku stowarzyszenia.

Zgodnie z art. 31 ustawy Prawo o stowarzyszeniach [Postanowienie o rozwiązaniu stowarzyszenia]:

1. Sąd wydaje postanowienie o rozwiązaniu stowarzyszenia na wniosek organu nadzorującego, w przypadku gdy:
   1. liczba członków stowarzyszenia jest mniejsza niż liczba członków wymaganych do jego założenia;
   2. stowarzyszenie nie posiada przewidzianych w ustawie władz i nie ma warunków do ich wyłonienia w okresie nie dłuższym niż 12 miesięcy.
2. Sąd wydaje postanowienie o rozwiązaniu stowarzyszenia na wniosek kuratora, jeżeli pomimo podejmowanych przez kuratora czynności, nie wybrano władz stowarzyszenia i nie ma warunków do ich wyłonienia, w okresie, o którym mowa w ust. 1 pkt 2.

Zgodnie z art. 32 ustawy Prawo o stowarzyszeniach [Rozpoznawanie spraw na rozprawie. Zwolnienie z opłat sądowych]:

1. Wnioski, o których mowa w art. 29 ust. 1 oraz art. 31, rozpoznaje sąd rejestrowy na rozprawie.
2. Wnioski organu nadzorującego wnoszone do sądu w ramach sprawowanego nadzoru, są wolne od opłat sądowych.